Beijing: bijna alle dagen bewolkt

Verslaggeefster Lydia Heida en fotograaf Piet Hermans reisden voor Terra naar Beijing en brachten er de milieuvervuiling in kaart. De metropool staat niet alleen model voor al die andere Chinese miljoenensteden waar economische groei en vervuiling hand in hand gaan, maar is over twee jaar ook het toneel van de Olympische Spelen. Hoog tijd dus om de lucht boven de stad te klaren. Bericht uit een modelstad in wording.

Copyright beeld: stockfoto Terra

Auteur: Lydia Heida

De lucht boven Beijing smerig? ‘s Ochtends is er in ieder geval nog geen vuiltje aan de lucht. De zon staat in een helderblauwe hemel. Geen wolkje te zien. Maar na een paar uur trekt een bruingrijze deken over de stad. Een dik, egaal, verstikkend pakket van smog.

Hoe dik blijkt ‘s avonds, in het schijnsel van de vele neonlichten. De smog nadert de grond en ligt als een dikke damp over de Da Shi Lan West-straat, de belangrijkste winkelstraat in Beijing. De giftige damp dempt het felle licht van de reclames en maakt de rode, blauwe en oranje kleuren in de verte grauw. Beijing maakt zijn slechte reputatie zichtbaar waar.

De luchtvervuiling in de Chinese hoofdstad bereikt geregeld ongekende waarden. In 2002 bijvoorbeeld lag het gemiddelde niveau stikstofoxide op ongeveer 70 μg/m³. Ter vergelijking: in Nederland is de grenswaarde 30 μg/m³. Wordt die waarde bereikt, dan gaat een smogalarm uit. Binnenblijven en rustig aan doen, is het devies. Zo niet in Beijing, waar het leven 24 uur per dag in hoog tempo doorgaat.

Rookbommetjes

Belangrijkste bron van luchtvervuiling in de stad is de auto, symbool van de gestegen Chinese welvaart. Alleen al in Beijing rijden er 2,6 miljoen van rond. En elke dag komen er zo’n duizend bij; allemaal kleine rookbommetjes die een verstikkende dosis stikstofoxide uitstoten.

En dat is niet het enige: de lucht boven Beijing bestaat uit een subtiele cocktail van stikstof-monoxide, zwaveldioxide, stikstofdioxide, fijn stof en tal van andere stoffen.

De lucht boven Beijing bestaat uit een cocktail van stikstof-monoxide, zwaveldioxide, stikstofdioxide, fijn stof en andere stoffen.

Niet zo gek dus dat de bewoners van deze stad daar last van hebben. Praat vijf minuten met een willekeurige Chinees in Beijing en de lucht komt ter sprake. Of, op een meer indirecte manier, het effect ervan op hun gezondheid.

Liu Zhen (*) kan zich nog goed herinneren hoe fris de lucht in zijn vorige woonplaats, Xiamen, was. Hij woont nu twee maanden in Beijing en dat bevalt hem slecht. “De lucht voelt hier vies aan en ik ben veel sneller moe.” Een andere Chinese kennis, Wang Li (*), is dit jaar al vier keer ziek geworden. Ons gesprek wordt telkens onderbroken door een droge kuch, waarvan ze al weken last heeft.

Praten

De bewoners van Beijing kregen een paar maanden geleden de kans om hun hart uit te storten over het milieu in hun stad. Vrijwilligers van Global Village of Beijing (GVB), een vooraanstaande milieuorganisatie, vroegen welke milieuproblemen hen het meeste bezighielden. “De mensen bleven maar praten,” vertelt Benjamin Combes, stafmedewerker bij GVB. “En in zo’n rap tempo dat het soms moeilijk te verstaan was.”

Duidelijk was wel dat de inwoners luchtvervuiling als het belangrijkste gezondheidsprobleem zien. Combes: “Als oorzaak noemden ze de vele auto’s in de stad.” Glimlachend: “Dat deden trouwens ook mensen die zelf een auto hebben.” Verder werd geklaagd over de zandstormen die Beijing dit voorjaar ontregelden: zo viel in een aprilnacht liefst 330.000 ton geel zand op de stad.

Ook de talloze bouwputten in Beijing dragen bij aan de luchtvervuiling. Het stof waait er hoog op en vermengt zich met de smog. Veel mensen op straat dragen een stofkap of proberen zich te beschermen met een afzichtelijke zwarte, doorzichtige klep.

Chemisch afval

Toch weten maar weinig mensen in Beijing hoe gevaarlijk dit stof eigenlijk is. Eva Sternfeld, directrice van een milieucentrum, laat tijdens een gesprek vallen dat een collega van haar een kilo grond uit één van de bouwputten heeft geanalyseerd. De conclusie: het spul moet eigenlijk worden afgevoerd als chemisch afval.

“Vroeger stonden er in Beijing een hoop fabrieken,” legt Sternfeld uit. “Maar die stootten veel viezigheid uit, vandaar dat ze vanaf de jaren tachtig buiten de stad zijn geplaatst. Alleen is de grond onder die fabrieken nooit schoongemaakt. Nu wroeten daarin de vele graafmachines, zodat met het stof ook allerlei oude chemicaliën vrij door de stad heen zweven.”

‘Vroeger stonden in Beijing veel fabrieken: grond uit deze bouwputten moet eigenlijk worden afgevoerd als chemisch afval.’

Nog lang niet alle fabrieken zijn trouwens uit Beijing verwijderd en ook zij dragen dagelijks bij aan de luchtvervuiling. Net als de energiecentrales in de stad, die allemaal worden gestookt op kolen. Ook op kleinere schaal wordt het zwarte goud nog veel gebruikt: onder de talloze potten met eten die in de smalle straatjes van Beijing staan, flonkeren vaak genoeg de kooltjes.

De Chinese overheid is zich van de luchtvervuiling bewust en zoekt naarstig naar een oplossing. Dat moet ook wel, want de regering heeft beloofd de lucht boven Beijing te klaren voor de start van de Olympische Spelen in 2008. Voor de Chinezen is het een kwestie van eer om deze belofte gestand te doen. Tot nu lukt het de regering echter niet de eigen doelstelling te halen: twintig heldere dagen per maand. In april waren dat er bijvoorbeeld maar vier.

Groene spelen

En dat terwijl China het komende toernooi wil presenteren als ‘Groene Spelen’. Om er een schepje bovenop te doen stellen de Chinezen ook dat deze Groene Spelen zich zullen afspelen in ‘een groene oriëntaalse stad’. Maar dan zal Beijing een metamorfose moeten ondergaan. Nu valt de stad nog het beste te typeren als een grote steenklomp met als hoogtepunt de kilometers ver strekkende verzameling stoeptegels van het Tian’anmen plein. Het kleine aantal parken in de stad valt daarbij volledig in het niet.

Hoe de Chinezen zich die ‘groene oriëntaalse stad’ voorstellen, is te zien in de buurt van het ‘vogelnest’, het door een Zwitsers architectenkoppel ontworpen Olympische Stadion. De ene kant van de vierbaansweg is weliswaar nog een bouwput zoals je die overal in Beijing aantreft. Maar daar tegenover ligt een prachtig gazon met vrolijke roze, paarse, gele en rode bloemen. Alsof Beijing voor de Spelen in een groen papiertje wordt gewikkeld.

Andere plannen snijden meer hout. Zo zal een 6.000 vierkante meter groot zonnepaneelsysteem de atleten van warm water voorzien, wat een besparing oplevert van 2.000 ton kolen. Nog veel meer van dit soort technische snufjes zijn opgenomen in het plan voor de ‘Groene Spelen’. In het Olympische dorp bijvoorbeeld zullen alleen auto’s rondrijden die niet of nauwelijks giftige gassen uitstoten.

Allemaal leuk en aardig, maar absoluut onvoldoende om de huidige smog boven Beijing weg te vagen. “En dat is toch echt nodig om van de Spelen het zo gewenste succes te maken. Ik vraag me anders af welke tijd de marathonlopers neerzetten,” stelt Eric van Kooij, technisch wetenschappelijk medewerker van de Nederlandse ambassade in Beijing en medeopsteller van een rapport over de luchtkwaliteit in China.

Geen wereldrecord

“Zoals het er nu met de lucht voorstaat, wordt in Beijing echt geen nieuw wereldrecord gelopen,” voorspelt Van Kooij, die verder niet zo somber is. Volgens hem is de Chinese overheid wel degelijk in staat de huidige situatie te verbeteren. “De regering van dit land heeft meer macht en daadkracht dan die van menig ander land. Beijing zal waarschijnlijk redelijk schoon zijn voor 2008.”

Van Kooij geeft als voorbeeld van die harde hand de stop op alle bouwactiviteiten die is aangekondigd voor het eind van 2007. Zonder het stof uit de bouwputten voelt de lucht straks al een stuk frisser aan. Tijdelijk nadeel: er wordt nu extra veel gebouwd om alles maar af te krijgen en dat geeft meer stof dan ooit.

Staalproducerende fabrieken zullen de productie voor 2008 halveren en in 2010 uiteindelijk de stad te verlaten.

Naast dit soort noodmaatregelen is het onvermijdelijk structurele veranderingen in gang te zetten. De staalproducerende fabrieken van de Shougang Groep – ooit bewierookt als het boegbeeld van de Chinese industrie, maar nu verguisd als een van de grootste vervuilers in de stad – zullen de productie voor 2008 halveren en in 2010 uiteindelijk de stad te verlaten. Uit de berichtgeving hierover valt op te maken hoe deze beslissing het communistische moederhart verscheurt.

Die emotionele spagaat is ook te zien in de plannenmakerij voor de komende jaren. Het stadsbestuur van Beijing heeft in het nieuwe vijfjarenplan (2006-2010) gesteld dat een economische groei van 9 procent wenselijk is. Voor die groei is natuurlijk meer energie nodig. En meer energie betekent vooralsnog: meer kolen. En dus weer meer luchtvervuiling.

Medeschuldig

Het is in een notendop hét probleem waar heel China mee kampt en waaraan iedereen medeschuldig is. Niemand lijkt ten bate van het milieu in te willen leveren op zijn of haar behoeften. En dat levert merkwaardige situaties op.

In de zomer verslindt de alomtegenwoordige airconditioning in Beijing rond de 30 procent van de met kolen opgewekte energie. De airco’s zijn meestal op 22 graden Celsius afgesteld, terwijl de temperatuur buiten oploopt tot wel 34 graden. Door dit grote verschil moeten de luchtkoelers flink wat werk verzetten. En dat kost energie.

Vorig jaar voerden verschillende milieuorganisaties actie tegen de airco. Zonder veel succes overigens. “Hotelketens schrijven een standaard van 22 graden voor. Hun klanten zijn voornamelijk zakenmannen in pak, wat nogal warm is,” verklaart Sternfeld. Toch krijgt de campagne ten tijde van de Olympische Spelen een vervolg, waarbij de inzet wordt verhoogd naar 28 graden, een mooie verwijzing naar het jaar van de Spelen.

Metronet

Om de verkeersproblemen voor 2008 op te lossen wordt in ieder geval met man en macht gewerkt aan een uitbreiding van het metronet. Nu lopen er nog maar drie lijnen door Beijing, maar in de komende twee jaar worden er meerdere lijnen bijgelegd.

Een ander moeilijk oplosbaar probleem is het onvoorstelbare aantal auto’s, die de stad rond spitstijd in een logistieke ramp veranderen.

Een ander moeilijk oplosbaar probleem is het onvoorstelbare aantal auto’s, die de stad rond spitstijd in een logistieke ramp veranderen. Bussen, taxi’s, dure geblindeerde Audi’s en goedkope Hyundais: alles zit klem. Alleen de metro blijft rijden, maar daarin kleven de passagiers als haringen in een ton tegen elkaar aan.

Intussen werkt de Chinese overheid met steun van het Nederlandse ingenieursbureau DHV aan een geavanceerd computersysteem dat de stromen auto’s beheersbaar moet maken en zo files voorkomen. De verwachting is namelijk dat er in het jaar van de Olympische Spelen 3,5 miljoen auto’s rondrijden in Beijing.

Milieucampagne

Het stadsbestuur probeert het tij te keren door zijn ambtenaren te verplichten met het openbaar vervoer of de fiets naar het werk te komen. En er komt elke maand een autoloze dag. Maar het voeren van milieucampagnes door de Chinese overheid staat in de kinderschoenen, volgens Van Kooij van de Nederlandse ambassade. Zo vreemd is dat niet, meent hij: de eerste milieucampagne in Nederland dateert ook nog maar van twintig of vijfentwintig jaar geleden.

Van Kooij denkt overigens dat dit soort campagnes in China wel effect zal hebben. “Dit is toch een iets anders geregeerd land,” stelt hij voorzichtig. “Het hiërarchische besef is veel groter dan in Nederland. Als de leiders zeggen dat er iets moet gebeuren, weegt dat zwaar. De mensen luisteren nog echt.”

En inderdaad blijkt overal de aanwezigheid van de Communistische Partij nog duidelijk voelbaar. In het midden van het Tian’anmen plein staat het mausoleum waar Mao ligt opgebaard en militairen bewaken als stokstaartjes de ondergrondse doorgangen naar de straten. Zelfs aan de randen van de stad proef je nog iets van die sfeer: hoog op de muren van oude, nu verlaten fabrieken, staat de lof op Mao bezongen.

Arrogantie

Intussen is Beijing al lang niet meer de stad waar de fietsers in dezelfde blauwe pakjes over de straten zwermen. Nu leggen de automobilisten met grote arrogantie beslag op de straten en door de nauwe straten van de oude volksbuurten persen zich enorme SUV’s.

Maar er zijn ook signalen die op een ommekeer wijzen. Twee studenten wijzen trots op hun fietsen en storen zich duidelijk aan de vele auto’s. In de nauwe volksbuurten ergeren de mensen zich ook zichtbaar aan al die persende auto’s.

‘Ik kan in de winkel nog wel schoon water kopen, maar geen schone lucht.’

De meeste bewoners van Beijing kunnen zich nog goed herinneren hoe het leven er pakweg tien jaar geleden in deze stad uit zag. Bijna zonder auto’s, maar met een overdaad aan blauwe luchten. Die herinnering maakt misschien de motivatie groter om meer milieubewust te gaan leven. Of zoals een meisje op het forum van de krant China Daily verwoordt: “Ik kan in de winkel nog wel schoon water kopen, maar geen schone lucht.”

* De namen van Liu Zhen en Wang Li zijn gefingeerd omdat de Chinese overheid geen ongeautoriseerde gesprekken toestaat.